NHỮNG CHIỀU THỜI GIAN THƠ
Thời gian như chuyến tốc hành
Mang theo lá đỏ và anh trở về
Tóc xanh vừa lỗi lời thề
Thoắt, thành mây trắng cuối hè bay ngang
Ngu ngơ chạm phải ao làng
Sen chưa kịp hái đã tàn trên tay
Trái đất ơi! ngược vòng quay
Cho ta gặp lại cái ngày đầu tiên [1]
Lần đầu đọc Bài thơ thời gian của Lê Quốc Hán, tôi cứ lẩn thẩn tự hỏi: Phải hiểu như thế nào về cái tên của bài thơ ấy? Đấy là bài thơ về thời gian hay là bài thơ của thời gian? Xem ra, đấy không đơn thuần chỉ là sự khác biệt về mặt từ ngữ. Bởi nếu hiểu là bài thơ viết về thời gian thì điều ấy sẽ gợi hình dung về tác phẩm như một sự miêu tả tương đối khách quan về quy luật của thời gian (và rộng hơn là quy luật của cuộc đời). Như thế, thời gian là đối tượng bị nhà thơ chiếm lĩnh, nó bị động. Còn nếu hiểu đấy là bài thơ của thời gian thì vấn đề có lẽ sẽ khác hơn. Ở đây thời gian đóng vai trò chủ thể, nó chủ động tạo lập bài thơ của chính mình bằng nhịp vận hành vĩnh cửu của sinh giới. Từ đây có thể hình dung thời gian như một thi sĩ - tác giả của bài thơ vũ trụ. Và như thế, phải chăng Bài thơ thời gian cũng chính là sự tự lên tiếng của thời gian?
Vậy là ngay
từ cái tên, vấn đề có vẻ đã trở nên phức tạp hơn. Tuy nhiên đó cũng mới chỉ là
những suy đoán ban đầu. Dù sao thì với tôi, tiêu đề ấy cũng trở thành một sự
chỉ dẫn, một sự gợi ý và nó đòi hỏi có thêm những luận chứng cụ thể từ trên văn
bản bài thơ để có thể xác định câu trả lời.
Mở đầu bài thơ là một so sánh giản dị: “Thời gian như chuyến tốc hành”.
Đấy là so sánh nhìn từ bên ngoài đối tượng, với mục đích khái
quát nên những đặc điểm chung, phổ quát nhất của nó. Thời gian gắn liền
với sự chảy trôi không ngừng. “Chuyến tốc hành” đóng vai trò
sự định tính, định lượng cho sự chảy trôi không ngừng nghỉ ấy. Nói
cách khác, thời gian ở đây không phải là thời gian vô thuỷ vô chung của vũ trụ
mà là thời gian nhân sinh, nó được đo đếm bằng đơn vị đời người. Đấy là chuyến
tàu tốc hành của đời người. Và đó là hành trình trở về của con người: “Thời
gian như chuyến tốc hành/ Mang theo lá đỏ và anh trở về”. Hình ảnh “lá
đỏ” được nối với “anh” bằng liên từ “và”, chúng là
một cặp hình ảnh tương ứng, đồng hiện. Nếu “lá đỏ” là một dấu
hiệu phôi pha rõ nét của thiên nhiên thì nó cũng là hình ảnh song trùng với
“anh” - cái tôi nhà thơ trên hành trình trở về ga cuối của đời người. Từ đây,
sự nghiệt ngã của thời gian (motip chủ đề đã được nói đến rất nhiều trong thi
ca) tiếp tục được bồi thấn, nhấn mạnh:
Tóc xanh vừa lỗi lời thề
Thoắt, thành mây trắng cuối hè bay ngang
Ngu ngơ chạm phải ao làng
Sen chưa kịp hái đã tàn trên tay
Trong bốn câu thơ, tác giả tập trung vào hai hình ảnh tượng trưng là “tóc
xanh” và “sen”. Cùng với những trạng từ chỉ thời gian vừa,
thoắt, đã... , hai hình ảnh này đã lột tả ấn tượng sự biến đổi của
thời gian và đời người. Tiếp nối mạch cảm hứng thời gian tàn nhẫn, khiến mái
tóc “mới sớm còn tơ chiều đã tuyết” trong thơ xưa, những câu
thơ này đã góp thêm ý vị tình tứ khi đan lồng vào triết lí thời gian câu chuyện
của tình yêu lứa đôi. Nhịp thơ lục bát góp phần diễn tả cái nhịp vận hành, sinh
hoá của thời gian, chậm rãi, tuần tự và dường như không thể đảo ngược chiều. Đáng
chú ý là dường như song hành với nhịp thời gian, nhịp thơ cũng dần “tăng tốc”.
Nếu như ở những câu trên, sự tương phản giữa tóc xanh/ mây trắng (xưa/
nay, mất/ còn, quá khứ/ hiện tại...) được phân bổ thành hai dòng khá cân
đối, đều đặn thì ở hai câu tiếp, tốc độ ấy đã được nén lại trong một dòng thơ
tám chữ: “Sen chưa kịp hái/ đã tàn trên tay”...
Cũng từ đây, mạch thơ dần biến đổi. Thay cho cái nhìn tương đối bình tĩnh
và khách quan của kẻ “đứng ngoài” giờ đây là cái nhìn thời gian từ bên trong,
được nội cảm hoá. Hình ảnh “tóc xanh” vốn dĩ rất giàu ý vị
tượng trưng, khi gắn với cụm từ “vừa lỗi lời thề” như vẫn còn thảng thốt
một nỗi niềm riêng tư nào đó. Và trước cảnh “sen chưa kịp hái đã tàn trên
tay” dường như còn đó cả nỗi niềm “ngu ngơ” tiếc nuối. Sắc màu
thời gian trở nên ám ảnh: lá đỏ, tóc xanh, mây trắng... Cảm
xúc riêng tây đã khiến những khái quát về thời gian, cuộc đời bỗng thấm thía
một dư vị tiếc xót. Tuổi trẻ, tình yêu, cái đẹp... quá mong manh trước thời
gian chăng? Nhưng thực ra, cũng chỉ thời gian mới giúp ta nhận thức được những
giá trị ấy một cách đầy đủ. Mạch thơ đẩy tới hai câu kết như một tất yếu:
Trái đất ơi! ngược vòng quay
Cho ta gặp lại cái ngày đầu tiên
“Ngày đầu tiên” là ngày nào? Tôi nghĩ đấy không hẳn là ngày đầu
tiên của vòng thời gian vũ trụ miên viễn, bất tận. Đấy hẳn là “ngày đầu tiên”
trong một kí ức riêng tây nào đó, khi tóc người hãy còn xanh và sen còn ngu
ngơ nở giữa ao làng... “Ngày đầu tiên” khi con người chạm đến cảm giác
hạnh phúc, tình yêu. Một dấu mốc thời gian xiết bao hư ảo, phải vậy chăng?
Bài thơ thời gian là bài thơ viết về thời gian - được nhìn và cảm trong một nhãn quan
cá nhân. Nhưng trong một điểm nhìn cụ thể hơn, có thể nói bài thơ ấy cũng còn
là một bài thơ của thời gian. Thời gian đã viết nên bài thơ của nó bằng lá
đỏ, tóc xanh, mây trắng... - thứ ngôn ngữ không lời vĩnh cửu, cũng vĩnh cửu
như chính khát vọng của con người trước thời gian.
Vinh,
2/ 2008
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét