TRONG ÁNH SÁNG CỦA ĐỨC TIN
(Về
cuốn tiểu luận - phê bình văn học Trong Ơn gọi
của
Vincent Mai Văn Phấn, Nxb Đồng Nai, 2025)
Lê Hồ Quang
Khi chọn văn học Công giáo làm đối
tượng nghiên cứu, phê bình, Mai Văn Phấn đã bộc lộ một ý thức và tâm thế viết đặc
biệt. Với ông, viết mang ý nghĩa “sự mầu nhiệm của Ơn Gọi”[1],
thấm đẫm ánh sáng của Đức tin hướng về những giá trị thiêng liêng của Thiên
Chúa và Cõi Sáng tạo. Viết cũng là sự thôi thúc mãnh liệt tự bên trong, nhằm
đáp lời tiếng gọi mầu nhiệm của Thiên Chúa, tiếng gọi của Cõi Thiêng cuộc đời,
nghệ thuật. Sự kết hợp nhiều tư cách trong ngòi bút Mai Văn Phấn - một tác giả
phê bình, một nghệ sĩ sáng tạo, một Kitô hữu nhiệt thành - vừa tự nhiên, tất yếu, lại vừa mang tính chủ đích, giúp ông trở nên đặc biệt bén nhạy trong việc nắm bắt,
khai mở những điều huyền nhiệm, sâu xa trong tác phẩm, điều mà một độc giả bình
thường như tôi khó có thể đọc ra.
Trong Ơn Gọi, ngoài phần Giới
thiệu (của Đức Cha Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản) và lời bạt (của Linh mục Giuse Cao
Gia An, S.J.) được cấu trúc thành hai phần, gồm phần 1. Hạt Giống Tin Mừng; phần
2: Ánh Sáng Đấng - Tình - Yêu. Phần 1 có tính tổng quan, gồm 4 tiểu luận, 3 bài
đầu tập trung vào các vấn đề nổi bật trong văn học Công giáo Việt Nam (hành
trình cứu chuộc, cảm thức đức tin, ngôn ngữ cầu nguyện…); tiểu luận thứ tư nói
về hành trình sáng tạo của chính tác giả, vốn là một tín hữu Công giáo, đồng thời
cũng là một tác giả có một quá trình sáng tạo lâu dài. Tiểu luận thứ tư vừa có
tính chia sẻ, đồng thời là sự kết nối, cộng thông tinh thần của cá nhân Mai Văn
Phấn với cộng đoàn Công giáo. Phần 2 gồm 20 tiểu luận, mở đầu bằng tiểu luận bàn
về cuốn tự truyện Hy vọng của Đức Giáo hoàng Phanxicô và tiếp đó là các
tiểu luận bàn về các hiện tượng văn học Công giáo Việt Nam hiện đại tiêu biểu,
bao gồm nhiều tác giả thơ, truyện, tùy
bút, dịch thuật. Sự tập trung chủ đề tạo nên tính chất nhất quán, liền mạch, thể
hiện khát vọng xây dựng, cống hiến cho cộng đoàn rất rõ.
Theo tôi hiểu, “Hạt giống Tin Mừng” và “Ánh sáng Đấng - Tình - Yêu” là những mô típ thiêng liêng, thường được sử dụng như biểu tượng nghệ thuật để nói về mầm mống tôn giáo, niềm khát khao thiêng liêng và ánh sáng cứu độ được gieo vào đời sống, văn hoá và thơ ca. Hành trình cứu chuộc là nền tảng để hình thành niềm tin và đời sống cầu nguyện của tín hữu. Đức tin là con đường để con người đón nhận ơn cứu chuộc. Cầu nguyện là cách thức để con người liên hệ với Thiên Chúa và đối thoại với Ngài. Như vậy, Cứu chuộc - Đức tin - Cầu nguyện là ba yếu tố cốt lõi, gắn bó hữu cơ trong Ki tô giáo, là “tam vị nhất thể”, tạo nên cấu trúc nhỏ nằm trong cấu trúc lớn - Hạt Giống Tin Mừng. Nội dung tập phê bình Trong Ơn Gọi, về căn bản, được xây dựng trên cấu trúc hệ thống biểu tượng này.
