Thơ Khánh Phương

HAI BẦU TRỜI

(Thơ Khánh Phương, Nxb Hội Nhà văn, 2010)

                                                                                                                Lê Hồ Quang

 Thơ Khánh Phương, về căn bản, gợi một cảm giác tươi tắn và hiện đại dù đôi khi vẫn hiện diện trong vẻ bí ẩn khó nắm bắt. Tươi tắn và hiện đại, một phần, có lẽ do “chất liệu” của đời sống thị dân theo hướng Tây phương hóa được “huy động” vào thơ: những hàng người đứng/ trên xe bus; đồng hồ đếm ngược, kem M” c Donald; mì Ý, dân chơi bi - da; trên bàn ăn/ dao và nĩa xẻ từng miếng; món bit - tết cháy dở; Mẹc bóng loáng biển số; container mười sáu bánh khủng bố; Sony Ericson 903I mở trò chơi, khu đèn đỏ… Còn vẻ bí ẩn có lẽ chủ yếu nằm trong cách soi ngắm và bút pháp mô tả đời sống. Ở đó, những vấn đề của hiện thực, tình yêu, bản thể… được tác giả đề cập chủ yếu theo lối tượng trưng hóa, vừa đủ để gợi lên những ấn tượng, cảm giác, thức nhận cần thiết, đồng thời vẫn giúp chị khép mình lại trước nguy cơ tỏ bày quá lộ liễu.

Là thơ của một tác giả nữ, hiển nhiên, cái tôi nữ tính là một phần nội dung thẩm mĩ không thể thiếu. Ta thấy ở đây những phẩm chất cá nhân khá đặc biệt: mềm mại, duyên dáng, nữ tính song không kém phần tỉnh táo, cứng cỏi, rạch ròi. Dẫu rất biết buộc mình vào “cái tạp dề” và “nếm anh không ngừng, không ngừng/ trong những món ăn em vừa nấu”, “minh bạch” vẫn là nguyên tắc đầu tiên cần được xác lập giữa “em” và “anh”, bởi:

Món ngon nào cũng đến lúc sẽ nguội, tốt nhất là phải giữ riêng mình chút thức ăn cho trái tim nóng.

Chỉ đêm mới ràng buộc ta, lại đến ngày rời rụng, hãy nhìn em trong ánh sáng ban ngày.

Nếu từ chối nấu cho mình bữa trưa, hãy trở về nấu lại cuộc đời anh.

                                     (Minh bạch)

Tất nhiên, nói vậy không có nghĩa thơ Khánh Phương hoàn toàn bỏ qua những cách diễn đạt “nữ tính” quen thuộc, có phần sáo cũ: cái vuốt ve dịu dàng từ em, lời tạ từ em gửi đến anh, run rẩy nói lời yêu, lời ru cho những vết đau mau lành, nhựa ròng ròng nối lại thương yêu… Đôi khi, những cách diễn đạt tưởng chừng nữ tính ấy bị đẩy đi quá xa, thành thử lại có phần khoa trương: Em chẳng tin thế giới chật hẹp/ Dù cách hai đại dương/ Vẫn biết/ Rau gì trong salad bữa tối của anh…

Khánh Phương chỉ thực sự là chị trong những câu thơ vừa dung dị, vừa đằm thắm và an nhiên này:

Em sẽ quên giấc mơ này

Khi bỗng nhiên chúng ta đã ở bên nhau

bỗng nhiên cỏ vường bỗng nhiên mật

bỗng nhiên tiếng trẻ cười đùa

như từng quên

đau

từ giấc mơ nào trước

Ở một thời khắc nào đó của đời người, dường như giấc mơ đã thành thực tại. Mơ và thực, hiện tại và quá khứ đan cài vào nhau, như không hề có ranh giới. Hạnh phúc dường như đã thật sự hiện diện bằng hình ảnh, mùi hương, thanh âm. “Bỗng nhiên” trở thành điệp khúc của niềm hạnh ngộ. Nó khiến tim ta thắt lại vì niềm hạnh phúc lớn lao và cả những linh cảm sợ hãi mơ hồ… Nhưng đấy chỉ là giấc mơ, và bởi thế, sau nỗi hân hoan diệu kì, “em sẽ quên giấc mơ này”, “như từng quên/ đau/ từ giấc mơ nào trước”. Những giấc mơ rồi cũng sẽ qua, chỉ có khát khao hạnh phúc của con người là còn lại. Cả nỗi đau cũng vậy. Nhưng có lẽ đó là trải nghiệm tất yếu của đời người. Kết thúc đoạn thơ là những thi ảnh thật bất ngờ, đẹp một cách bình yên, khởi phát từ một tâm thức (dường như đã phần nào) thoát ra khỏi ý niệm hạnh phúc hay đau khổ ngoại thân:

Hoa thu hải đường vừa nở

… bỗng nhiên bầu trời đàn mây trắng ngang qua

Và cũng thật là Khánh Phương trong khả năng quan sát và mô tả thấu tỏ và cặn kẽ cái cảm giác “do dự” thoáng qua rất nhanh trong những phút giây tưởng chừng khăng khít nhất của đôi tình nhân:

Lúc đó chúng ta ngồi bên cửa sổ

Anh đưa cho em tách trà nhỏ còn lên khói

Mình đang do dự

Có hôn nhau thêm lần nữa…

Song, vẻ hiện đại trong thơ Khánh Phương, tôi nghĩ, nhiều khi đến từ những bài thơ viết về một chủ đề “cũ” hơn: tình yêu trong đời sống lịch sử nhân loại. Huyền Trân là sự suy ngẫm của tác giả về tình yêu hơn là sự mô tả một mối tình cụ thể đã được nói tới trong chính sử. Bằng sự mẫn cảm riêng, nhà thơ cho thấy vẻ đẹp cao quý trong hành động “chàng hoàng tử dại khờ/ dâng cho em đất nước của chàng”, và cả dân tộc ấy, đất nước ấy, nền văn minh ấy đã được người con gái Việt yêu với một tình yêu thẳm sâu, xứng đáng với những gì nàng đã được trao tặng: Ngày cuối cùng của vương quốc/ tình yêu/ Như cát, gió khốc ruỗng nền sa thạch. Và như thế, tình yêu đã trở thành một “văn bản” được đan dệt từ rất rất nhiều “liên văn bản”: lịch sử, văn hóa, triết học, nghệ thuật thi ca… 

Khánh Phương mạnh về năng lực diễn tả hình ảnh. Các chi tiết mô tả thường ngắn gọn, sắc nét, giàu ấn tượng tạo hình. Nhà thơ thường có thói quen “lắp ráp”, kết nối các chi tiết, hình ảnh khác nhau, thậm chí xa lạ với nhau để tạo nên những cảm giác thẩm mĩ mới, trực tiếp, bất ngờ, chẳng hạn:

Thức dậy

em, anh

và buổi sáng

những đàn chim tụ lại trên cao

rồi lả tả rơi xuống

mùa hè bị bắn hạ

Dường như năng lực hình ảnh khiến Khánh Phương có nhu cầu đi sâu hơn vào việc tạo hình bằng ngôn ngữ thơ. Đọc thơ chị, tôi hình dung năm bài thơ Kanji (Hán tự) là những nét chạm khắc ngôn từ vừa tươi trẻ, tỉ mỉ, chi tiết và cũng đầy trẻ trung, ngẫu hứng về một đất nước Nhật Bản “hồng rực sững sờ những trời hoa anh đào nở”, với những đặc trưng đời sống ẩm thực, văn hóa, sinh hoạt,… Nhưng sự chi tiết, tỉ mỉ trong việc tạo hình và khắc họa hình tượng không chỉ là một thói quen về mặt bút pháp mà còn gắn liền với cách nhìn riêng về thế giới của tác giả. Ở đó, nhà thơ nhận thấy dường như sự ngẫu nhiên, xa lạ, dị thường của sự vật cũng ẩn chứa một điều gì như bản chất khắc nghiệt của đời sống. Đôi khi, hình tượng trong thơ Khánh Phương hết sức dữ dội, thậm chí, gợi những ấn tượng thảm khốc:

Anh đứng dậy

Khi phát hiện bàn tiệc máu

nhưng cây đã chết

gió đã đông

trong lành đã vẩn

muộn rồi

vết cắt trên cổ tay anh năm nào

cái chết của dòng sông

Với những tiêu đề nhiều khi như những ẩn ngữ, sự đứt gãy cố ý trong mạch liên tưởng và xúc cảm, sự xuất hiện của các thi liệu khai thác từ trong lịch sử, văn hóa, tôn giáo…, thơ Khánh Phương đôi khi gợi ra tính chất những câu đố hiện đại (chẳng hạn, Phần I: Chín phần còn lại của thế giới, Kanji…). Điều này hiển nhiên khiến hành trình “đọc” thơ chị thêm khó khăn nhưng không phải không có thêm điểm gây hấp dẫn.  

Hai bầu trời là tập thơ cho thấy nhiều nét riêng trong phong cách tác giả. Tuy vậy, tôi nghĩ nó vẫn thiếu một bố cục tổng thể hợp lý. Có cảm giác đây vẫn mới là một tập hợp các bài thơ hơn là một cấu trúc thi phẩm chặt chẽ, với một ý tưởng nhất quán, như cần phải vậy.

                                                                                                               11/1/2017