Đọc - Nói - Viết - Nghe

Tranh Triple self portrait, 1960, của Norman Rockwell.

CHUYỆN ĐỌC

Mình thích đọc. Nhỏ thì mê. Chuyện chúi mũi vào sách để cơm sống - nhão - khét là chuyện bình thường. Lớn lên, học đại học chủ yếu đọc giáo trình. Tác phẩm thì chủ yếu đọc trong mấy mục tóm tắt để thi qua môn. Cũng qua thật. Còn bây giờ, đọc đơn giản là do... có sách. Sách giờ mua dễ. Qua Tiki và các gian hàng sách trên mạng. Hoặc theo dõi bạn fb kinh doanh sách theo kiểu hàng tuyển, đúng gu thì gửi tiền qua tài khoản, xong thì ung dung đợi sách về. Đôi khi dân tỉnh lẻ về thủ đô, tranh thủ đến phố Đinh Lễ khuân ào ạt một số. Rồi nhẩn nha hàng năm có khi không kịp xem lại trên giá đã thêm bao nhiêu đầu sách mới, có cuốn còn nguyên cả màng bọc.

Khi còn thời gian, lúc nào cũng nghĩ sẽ làm chuyện này chuyện kia và nhất định sẽ đọc sách. Rốt cục chẳng đọc được gì. Nhưng khi công việc sự vụ dồn đống lại, ngực nghẹt thở và đầu óc thì trống rỗng, chân tay lạnh như nước đá dù trời đang là chính hạ, mới sực nhớ là sách còn nguyên dãy trên giá. Thì đọc.

Mình có thể đọc bất kỳ ở đâu. Đọc tranh thủ giữa buổi. Ngồi trong xó, giữa hai góc kệ sách, chân co lên trong tư thế đầu gối quá tai hoặc nằm sóng xoài trên sàn nhà. Quần cộc, áo ba lỗ, tay lăm lăm một cái bút chì 3B để gạch chân hoặc ghi chép lăng nhăng bên lề sách. Đọc vào quãng độ 11 giờ đêm, khi bé con đã ngủ, bật bóng đèn vàng đầu giường, bắt đầu nghi lễ đeo kính và giở sách. Độ vài trang thì sách rơi độp vào mặt, mới biết đã ngủ được một giấc đã. Công nhận sách còn hiệu quả gấp mấy lần thuốc ngủ. Thỉnh thoảng mình sẽ đọc sách trong toilet. Nếu đó là một toilet sạch sẽ, khô ráo, nhiều ánh sáng nữa thì đúng là thiên đường trên mặt đất trần thế này.

Mình có thể đọc bất cứ thứ gì. Sách văn học. Vật lý phổ thông. Thơ. Sách dạy nấu ăn. Bí quyết để ăn mặc đẹp. Triết học. Đắc nhân tâm. Thực đơn giúp bé khỏe mạnh và thông minh. Thấy Phật. Tử vi tuổi Giáp Dần. Trái tim đàn bà. Mình đặc biệt thích loại sách dạy nấu ăn. Những năm học đại học, ngồi xổm trên giường tầng 2, nuốt trộng cơm trộn rau muống luộc trộn nước mắm thải mà mắt dán vào cuốn sách dạy nấu ăn, gồm 3 lạng thịt heo xay, tôm nõn, mỡ nước, nước cốt dừa, nêm bột ngọt, bột nêm, hạt tiêu đen, đảo kỹ hành mỡ, hương vị ngào ngạt trong bộ não teo tóp vì đói khát và tưởng tượng.

Nhưng mình vẫn thích đọc. Giữa đống bát đũa chưa rửa, quần áo chưa giặt. Giữa những công việc quay cuồng vô nghĩa. Giữa những ham muốn so đo tính đếm nhỏ nhen hỗn loạn. Nó làm tim đập từ tốn hơn. Bớt đi những cơn cuồng nộ vô thức, không thể kiểm soát.

Đọc làm mình sống chậm lại.

Mình đọc nhanh, nhưng quên còn nhanh hơn.

CHUYỆN VIẾT 

            Mình phải thú nhận ngay từ đầu rằng viết với mình là chuyện cực hình. Và là chuyện cực chẳng đã. Vì mình viết rất khó khăn. Sức đọc mỏng, trí nhớ kém, lại thêm đầu óc bị phân tán bởi trăm thứ hầm bà lằng nên mỗi lần phải ngồi vào bàn viết mình thấy cực nhọc hơn cả trâu kéo cày. 

             Thực ra, viết thì cũng nhiều kiểu. Hồi trẻ, dầu ngoại hình không được bắt mắt (nói huỵch toẹt ra là xấu, còn dùng uyển ngữ thì là hơi thiếu hấp dẫn về mặt giới tính), bù lại, mình cũng có một tâm hồn phong phú và đa cảm. Đương nhiên thì là sẽ làm thơ. Bây giờ nhớ lại, công nhận viết cũng nhanh, toàn là về các hành động và bộ phận nhạy cảm, kiểu như là bóp chặt trái tim mình em chúc anh hạnh phúc/ và điều này anh chẳng biết được đâu anh... Vân vân và vân vân. Nhưng ngòi khơi mãi thì cũng cạn. Vả lại đó là chuyện khi người ta trẻ. Khi già người ta có nhiều chuyện phải lo. Khi già người ta cũng không có nhiều điều kiện để viết thơ tình. Nó có thể kéo theo rất nhiều hệ lụy. Mình thì nhất định không phải người can đảm. 

              Thì mình phát hiện ra một vỉa viết khác.

             Vốn dĩ mình thích đọc. Não mình là một thứ dạ dày yếu nhưng tạp. Mình có thể đọc đi đọc lại nhiều lần một thứ dù ngửi thấy mùi quen quen đáng ngại. Một ngày mình nhận ra cuốn sách đang đọc là cuốn thứ n có mặt trên giá. Nghĩ cũng tiếc công với cả tiếc tiền, bèn quyết định cứ đọc xong thì ghi lại nhận xét để khỏi quên. Từ đó mình chuyển sang thể nghiên cứu sách. Một ý tưởng không đến nỗi. Mình sẽ ghi chép và nhận xét về các thứ đọc được. Nhưng ghi chép và nhận xét thật ra cũng không dễ. Bởi trời không cho ai tất cả mọi thứ. Trời cho mình một đầu óc giàu ý tưởng nhưng không cho mình khả năng biến ý tưởng thành hiện thực. Nên mỗi lần viết là một lần vật lộn. Ý tưởng đã ra kéo dàn ra được hơn nửa rồi nhưng không sao kết thúc. Lại không sao diễn đạt được cho tỏ tường. Câu chữ rủ nhau trốn mất tiêu, sót lại một nhúm lóp ngóp rời rã trên mặt màn hình. Đau khổ nhất là đúng vào khi mới nhóm lên được ý tưởng, đầu óc đang hân hoan xoay mòng luân vũ thì đọc ngay được một bài viết trên cả tuyệt vời của người khác về cùng chính chủ đề ấy. Thế là lén lút thủ tiêu luôn cả đám ý tưởng và ngôn từ vừa lẩy bẩy dậy non. Xong luôn. Dứt khoát luôn. Rồi ngồi thở hắt ra. 

             Nghĩ đi nghĩ lại, cũng hơi có tội với chữ. Nhưng thà thế còn hơn. Ý nghĩ này càng rõ ràng hơn khi có lần, vì mải mê chữ, nấu xong mình quên phắt việc đậy lồng bàn và hậu quả là con mèo đã tha mất miếng cá ngon nhất bữa tối. Cá còn dùng để ăn chứ chữ thì quả chẳng dùng được vào việc gì. 

            Nhưng mình vẫn cứ viết. Không phải chữ chọn mình đâu. Mình cũng không chọn chữ. Nhưng vì không viết thì mình không biết làm gì. Quần áo giặt lắm cũng hết. Bát đũa thì nhà ít người, rửa nhoáy là xong. Hoa thì nói thật, mình thối tay, trồng cây nào chết cây ấy. Khổ lắm. 

CHUYỆN NÓI

       Một trong những giấc mơ thời ấu thơ của mình là trở thành một diễn giả. Thích mê những người nói khúc chiết, hùng hồn, mạch nói phăng đi như một dòng sông chảy mạnh, mắt như khoan như xiết vào người đối thoại. Mình cũng đã mua một số cuốn sách về chủ đề này, giờ đôi khi vẫn còn thấy trên giá, ví dụ, Nghệ thuật nói trước công chúng... Vì là một đứa trẻ ngoan (bây giờ có đỡ hơn), thỉnh thoảng mình được thầy cô phụ trách đội cho đi dự Đại hội cháu ngoan Bác Hồ. Dĩ nhiên mình chỉ ngoan đến cấp xã hay cấp huyện thôi. Cấp tỉnh thì là một giấc mơ xa vời.

         Trở lại với chuyện Đại hội. Thường thì trong các bản báo cáo của những anh chị mình rất thần tượng hồi ấy luôn có câu: Kính thưa..., hôm nay trong không khí vui tươi phấn khởi, chúng ta... Sau đó, trong những bản báo cáo đầu đời của mình bao giờ cũng có câu trong không khí vui tươi phấn khởi. Mãi đến già vẫn không bỏ được. May già thì không ai bắt mình viết báo cáo nữa. Nhưng vẫn có thể đọc câu đó rất hùng hồn. 

       Dĩ nhiên mơ là mơ thế thôi. Giọng mình bẹt, lại yếu. Giọng quê mẹ nguyên gốc nên được cộng thêm điểm vừa đanh vừa gắt vừa chói. Ý thức về điều này nên mình đã cố hết sức để tập nói. Tập cả co giãn cơ mặt, làm sao để cơ mặt ăn nhịp với ngữ điệu giọng nói là một việc tối quan trọng. Thành thử trình nói cũng lên, có thể nói được một lúc hai, ba giọng.  Lớp 12 đang nói giọng Nghệ An chính hiệu thì đại học năm nhất đã chuyển sang giọng Hoa Thanh Quế quê cha. Trường hợp bé Khánh Vy nổi như cồn ba năm trước ở Vinh vì tài nhại giọng có là gì so với đứa một chốn đôi quê như mình. Đổi giọng nhanh hơn tắc kè đổi màu da. 

         Nhưng nói thì phải nghĩ. Mà mình vốn nghĩ rất chậm. Nên nói cũng ấp úng khó khăn. Lưỡi kẹt cứng trong vòm họng kêu ken két. Mình chỉ nói tốt khi không nghĩ. Khi đó mình có thể nói rất nhanh, nói liên tục, nói trơn tru lưu loát, nói bổng trầm du dương. Hơn nữa, mình lại mắc bệnh hãi người. Cứ thấy người là hãi. Càng có tuổi bệnh càng trở nặng. 

        Nên càng ngày càng thấy nói là một việc khó, vô cùng khó. Giấc mơ diễn giả đã xa hun hút. Mình chỉ còn cố gắng để nói cho ra lời. Nhưng mỗi lần mở lời là một lần ngắc ngứ. Họng mình cứng lại. Giọng mình bẹt ra. Bao nhiêu công lao trui rèn thành công cốc. Nên không ai chú ý. Ai cũng bận nói. Không ai nghe. 

         Mà mình cũng không nghe.  

CHUYỆN NGHE

        

Trong chuỗi đọc - viết - nghe - nói thì nghe là món mình sở trường.

Mình có thể ngồi nghe rất lâu. Lưng mình duỗi thẳng. Đầu gật gù chia sẻ. Mắt mình chăm chú tin cậy ấm áp. Dĩ nhiên không thấy gì. Thời thanh niên, đám bạn trai nhất loạt không yêu nhưng nhất mực tin tưởng. Chuyện gỉ chuyện gì cũng kể. Những chuyện tình hộc bàn hộc tủ, mình biết tất. Sau này cũng thế. Nên càng ngày mình càng nghiệm ra rằng không việc gì phải phàn nàn về đời. Đời cho ta xấu cũng là một cơ hội. Để biết nghe chẳng hạn.

Thật ra không hẳn mình có trình nghe cao thế. Chẳng qua là vì không biết nói gì. Óc cứ im trơ. Nói thì lại là khoản mình kém. Cứ mở mồm là ngắc ngứ. Rồi nhăn răng cười để chấm câu. Xong im. Nếu nhạy mồm nhạy mép đã chẳng phải đến nỗi. Nhưng im cũng có cái hay. Hay nhất là trong khi im thì mình có thể nghĩ những chuyện khác. Còn nếu không có chuyện gì để nghĩ, có thể tranh thủ ngắm mặt người nói, cũng rất hay. Chẳng hạn có thể đếm số nốt ruồi trên cổ hoặc cử động của cơ mặt. Thế nên nói cho cùng, nghe cũng là việc vất vả.

Một lần, mình đang nghe, điều mình làm giỏi nhất, một đứa bạn buột mồm nói, mặt mày sao trông ngu ngu.